|
SPORUN SOSYAL VE EKONOMÝK FAYDALARI
SPORUN SOSYAL VE EKONOMÝK FAYDALARI Prof. Dr. Gazanfer DOÐU Spor en temel tarifiyle harekettir. Fakat bu hareket ister bireysel olsun ister gurup halinde olsun belli kurallar dahilinde ve bir disiplin içinde yapýldýðý için sosyolojik bir olaydýr. Daha da önemlisi spor, Dünya Saðlýk Örgütünün ( WHO ) tarif ettiði esenlik (WELLNESS) kavramý kapsamýnda ÝNSANIN TÜM BOYUTLARDA ÝYÝ VE DENGE ÝçÝNDE OLMA HALÝ ne her boyutta ( fizyolojik, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, vs.) katkýda bulunabilen bir olaydýr. Bu faydalarý anlamak için sporun ne olduðunu tanýmamýz gerekmektedir. Spor, yapan kiþinin amacýna göre, elit veya rekreatif olmak üzere 2 gurupta düþünülebilir: Elit amaçlý sporda kiþi sporu teknik ve taktikleri ile derinlemesine öðrenmek, pekiþtirmek ve sergilemek suretiyle üst düzede ve yoðun bir þekilde gerçekleþtirmeyi amaçlar. Yani madalya hedefler. Bu doðrultuda takýmlar, kulüpler, federasyonlar, vb. gibi örgütlenmeler ve antrenör, masör, spor hekimleri, vb. meslekler ortaya çýkmýþtýr. Rekreatif amaçlý sporda, kiþi yoðun çalýþma yükü, rutin hayat tarzý veya olumsuz çevresel etkilerden tehlikeye giren veya olumsuz etkilenen bedeni ve ruhi saðlýðýný tekrar elde etmek, korumak veya devam ettirmek ayný zamanda zevk ve haz almak amacýyla, kiþisel doyum saðlayacak, tamamen çalýþma ve zorunlu ihtiyaçlar için ayrýlan zaman dýþýnda kalan baðýmsýz ve baðlantýsýz serbest zaman için de, isteðe baðlý ve gönüllü olarak ferdi veya gurup için de seçerek hareket etmeyi amaçlar. Bu amaç ayný zamanda Rekreasyonun basit bir tanýmýdýr. Spor zihinsel ve / veya fiziksel bir harekettir. Bu hareket çoðunlukla sosyal ve /veya toplumsaldýr. Sporun kiþiye saðladýðý bireysel katkýlarý bile sonunda kiþinin daha sosyal ve toplum içinde aktif / katký saðlayan bir birey olmasýna sebep olmaktadýr. SPORUN SOSYAL / TOPLUMSAL FAYDALARI
çevrecilik ve Spor okadar içi içe geçmiþtir ki Dünyanýn en büyük spor organizasyonu olan OLÝMPÝYAT larýn patronu IOC ( Uluslar arasý Olimpiyat Komitesi ) ‘nin bir þehre Olimpiyat Oyunlarý Organizasyonunu vermek için ilan ettiði ölçütlerden en önemlisi olarak çEVRECÝLÝK ortaya çýkmaktadýr. Bu konuda IOC hem aday þehrin çevreci yapýsýna hem spor tesislerindeki çevreci yaklaþýmlara hemde halkýn cevre bilinç ve tutumuna bakmaktadýr. IOC aday þehre þu sorularý sormaktadýr : a) Mimari yapý ( tasarým ve peyzaj ) b) Tesislerin yeniden kullanýlabilirliði c) Metruk mahallerin restorasyonu d) Yýkýcý arazi kullanýmdan kaçýnma e) Canlýlarýn yaþam yerlerinin korunmasý ve bio-deðiþimlilik f) Yenilenemeyen kaynaklarýn kullanýmýnýn asgariye indirilmesi g) Kirletici maddelerin kirliliðinin asgariye indirilmesi h) Kanalizasyonun iþlenmesi i) Katý atýklarýn iþlenmesi j) Enerji tasarrufu k) Su ve hava kalitesi l) çevre bilinci Spordaki Rekreatif yaklaþýmda insanlarýn en çok tercih ettiði sporlarýn ( Bisiklet, Joging, Yürüme, Streetball, vb.) yapýldýðý yer olarak aranan ortam yeþillikler içinde ses, hava ve toprak kirliliði olmayan alanlardýr. Bu nedenledir ki Rekreasyon Uzmanlarý þehir planlamalarýndaki Rekreasyon alanlarýnýn YEÞÝL ve SPORTÝF özellikleri aðýrlýklý olmasýna çaba sarf etmektedirler.
Ayrýca spor uluslarüstü iletiþimin kurulmasý ve insanlarýn uluslar üstü kültürel bir kimlikte toplumsal bilinç geliþtirmesine yardýmcý olmuþtur..
Günümüzde toplum bilimciler toplumlarýn geliþmiþlik deðerlendirmesini Dünya Saðlýk Örgütünün (WHO ) ortaya koyduðu ESENLÝK ( Wellness ) kavramýna paralel bir þekilde ele almakta ve bir toplumu ve onu oluþturan bireyleri sadece iþ ortamýnda ne kadar verimli olduklarýyla deðil iþ sonrasý serbest zamanlarýnda NE ile uðraþtýklarý ile yorumlamaktadýrlar. Bu deðerlendirmede REKREATÝF SPOR çok önemli bir yer tutmaktadýr. SPORUN EKONOMÝK FAYDALARI Rekreatif Spor, satýlan araç gereçleri, yapýlan tesisler ve bunlarýn iþletim maliyetleri, organize edilen etkinlikler ve bu etkinliklerin ekonomik girdileri ( giþe-büfe gelirleri, katýlým –hakem ücretleri, vb.) açýsýndan incelendiðinde ,bilhassa geliþmiþ ülkelerde, ülke ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadýr. Örneðin ABD de; savunma sanayinden sonra ülke ekonomisinin 2. büyük gücü olduðu bazý yazarlar tarafýndan dile getirilmiþtir. Spor, bilhassa rekreatif felsefeyle yapýldýðý taktirde, insan yaþamýnýn önemli bir parçasý, bir tutkusu haline gelmektedir. Bu durumda insanlar onun için vakit ayýrmakta ve harcama yapmaktadýrlar. Bu nedenle ülke ekonomilerinde 2. büyük güç olmasýna þaþýrmamak lazýmdýr. Modern toplumlarýn yaþamýnýn önemli bir parçasý olan TURÝZM içinde spor son yýlarda çok önemli bir yere gelmiþtir. Bu iliþki sporun insan ve toplum yaþamýnda önemli bir yer almaya baþlamasý ve turizm sektörünün bundan faydalanmak istemesiyle ortaya çýkmýþtýr. Bugün turizm içinde spor çok çeþitli formlarda kendini göstermektedir:
Kanadanýn Ottowa üniversitesinden Jean Harvey and Francois Houle nin Sociology of Sport Journal, (1994,11, 337-355) dergisindeki Sport, World Economy, Globai Culture, and New Social Movements baþlýklý makalesinde ifade ettiði gibi büyük spor organizasyonlarý (Olimpiyatlar, FÝFA Dünya Kupasý, Wimledon Tenis Turnuvasý,vb.) uluslar arasý firmalarýn dünya market stratejilerinde homojen ve uluslarüstü bir kültür olarak piyasaya girme çabalarýnda çok önemli bir yer tutmaktadýrlar. Markus Kurscheidt ve arkadaþlarýnýn “A Socioeconomic Approach to Sports: Lessons From Fitness and Event Markets” baþlýklý makalesinde belirttiði üzere vücut geliþtirme salonlarý piyasasý 20 yýlý aþkýn bir süredir büyüyen bir endüstri olarak ortaya çýkmaktadýr. 2002 yýlýnda Almanya da bu merkezlerin sayýsý 6500 e ve üye sayýsý 5,08 milyona ulaþmýþ ve yýlda 3,16 milyar Euro dönen bir piyasa haline gelmiþtir. Cinsiyet açýsýndan bakýldýðýnda bu merkezlerin %12 si sadece bayanlara ait ve tüm üyelerin ise % 50 den fazlasýný bayanlar teþkil etmiþlerdir. Ýngilterenin Sheffield üniversitesinden Robert Wilson un “The economic impact of local sport events: significant, limited or otherwise? A case study of four swimming events” baþlýklý makalesine göre spor etkinlikleri ekonomik ve kentsel rejenerasyonda önemli bir katalizör özelliði taþýmaktadýr. Bu hususta Ýngiltere de yapýlan araþtýrmalarda hep büyük sportif organizasyonlarýn ekonomik etkisi ortaya konduðu ifade edilerek küçük mahalli organizasyonlara yönelik bir araþtýrmada þu hususlar ortaya çýkmýþtýr. 8 gün süren 4 mahalli yüzme yarýþlarýnda ortaya çýkan 84,628 sterlinlik ekonomik hareketlilikte sýralamanýn fazladan aza doðru otel ücretleri, yiyecek –içecek, alýþveriþ ve hatýra eþya harcamalarýnda olduðu tespit edilmiþtir. Bu gelirlerin % 55 si ( 46,916 sterlin ) seyircilerden elde edilirken uluslararasý yüzme yarýþlarýndaki oranlarýn ( Avrupa Gençler Yüzme Þampiyonasý % 8; Avrupa Kýsa Mesafe Yüzme Þampiyonasý %9 ) çok üstüne çýkmýþtýr. Sporcularýn ekonomik hareketlilikteki payý % 41 (35,264 sterlin ) iken, uluslararasý yüzme yarýþlarýndaki oranlarýn ( Avrupa Gençler Yüzme Þampiyonasý % 81; Avrupa Kýsa Mesafe Yüzme Þampiyonasý %56 ) çok altýnda kalmýþtýr. 1980 lere kadar ev sahibi toplumlara önemli bir ekonomik yük getiren büyük spor organizasyonlarý ( Örneðin :1976 Münih Olimpiyat Oyunlarý 692 milyar Sterlin) 1984 Los Angeles Olimpiyat Oyunlarýndan ( 215 milyon Sterlin kazanç ) itibaren önemli birer ekonomik kazanç kaynaðý haline dönüþmüþtür. 1996 Atlanta Olimpiyat Oyunlarý 5.1 milyar dolar ekonomik hareketlilik getirirken ayný zamanda 77,000 yeni iþ yaratmýþtýr. ABD de ulusal ve uluslar arasý spor organizasyonlarýnda ilan edilen ekonomik deðerler þaþýrtýcý düzeylere ulaþmýþtýr. Örneðin : Ulusal Amerikan Futbol Ligi ( NFL ) 1999 þampiyonluk maçý Super Bowl için 400 milyon dolar, Amerikan Basebol 1. ligi “1999 All Star” maçýnda 75 milyon dolar kar ve “1998 Erkekler Basketbol Final Four” 110 milyon dolar gelir ürettiði ilan edilmiþtir. Ýngiltere deki Euro 96 ekonomik etkileriyle ( 280,000 ziyaretçi seyirci ve gazetecilerin harcamalarý 120 milyon sterlin, bunlarýn bölge otellerine yarattýðý 900,000 yatak / gece iþ ve 4,000 tam zamanlý iþ / sene ) büyük bir baþarý kabul edilmektedir. Bu sonuçlar ülkelerin büyük spor organizasyonlarý ülkelerine getirmek için daha büyük çabalar içine girmesine sebep olmaktadýr. Barry Burgan ve Trevor Mules ün ( 2002 ) “Economic impact of sporting events” baþlýklý makalesinde Keimyung Universitesi, Kore den Ick-Keun Oh un “Effective Tourisni Marketing Approaches to Sporting Events: Lessons from the 2002 World Cup” baþlýklý sunusunda bu tür büyük organizasyonlarýn ev sahibi þehre çok önemli TV tanýtým imkaný ( 6 milyon insan ve 190 ülke) yarattýðý dile getirilmiþtir. Bu kýsa süreli TV yayýný sayesinde ev sahibi þehir turizm için cazip bir dünya þehri olduðu imajý yaratabilmektedir. Örneðin Atlanta 1996 Olimpiyat Oyunlarýndan sonra bir Dünya Þehri kabul edildi. Barcelona bugün hala Olimpiyat Oyunlarýndan miras kalan spor tesisleri sayesinde uluslararasý spor kuruluþlarýnýn ve spor turistlerinin tercih ettiði bir þehir özelliðini taþýmaktadýr. Burada , TV den organizasyonu seyredenlerin nasýl gerçek turizm içine çekilebileceði önemli bir konu olarak ortaya çýkmakta ve bu doðrultuda pazarlama stratejileri uygulanmaktadýr. Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi Genel Sekreteri Dr. Neþe Gündoðanýn 28-29 Haziran 2003 tarihli Dünya Gazetesindeki demecinde göre : Oyunlarýn televizyon ve sponsorluk haklarýnýn iyi bir pazarlama stratejisiyle satýlmasýnýn ardýndan 1984 Los Angeles Olimpiyat Oyunlarý sonunda oyunlarýn Güney Kalifornia ekonomisine yaklaþýk 3.29 milyar dolarlýk bir katkýda bulunmasý üzerine 1992 Olimpiyat Oyunlarý için o dönemde rekor sayýlabilecek sayýda altý kent birden aday olmuþtur. Organizasyon Komitesi resmi raporuna göre, 1988 Seoul Olimpiyat Oyunlarýný organize eden Güney Korenin 1988 yýlýndaki endüstri mallarý ihracatý bir önceki yýla oranla %28.3lük artýþ göstererek 60.67 milyar dolara ulaþmýþtýr. 1986 yýlýnda 2,321 dolar olan kiþi baþýna düþen milli gelir, 1988de 3,728 dolara; yine 1986 yýlýnda 953 milyon dolar olan gayrisafi milli hasýlatý, 1988 yýlýnda 1 milyar 561 milyon dolara yükselmiþtir. Diðer taraftan Güney Koreyi 1988 yýlýnda ziyaret eden turist sayýsý bir önceki yýla oranla %23 artýþ göstererek 2,300.000e ulaþmýþ ve ülke ekonomisine 3 milyar 300 milyon dolarlýk bir gelir saðlamýþtýr. Seoul Oyunlarý 1982 - 88 yýllarý arasýnda 302,000 kiþilik ek istihdam yaratarak iþsizlik oranýnýn da düþüþ göstermesine yol açmýþtýr. Olimpiyat Oyunlarý organize etmek için dört kez aday olup kaybetmesine raðmen yýlmayan ve beþinci adaylýðý olan 1992 Olimpiyat Oyunlarýyla bu þansý elde eden Ýspanyanýn Barcelona kenti 1991 yýlýnýn ortalarýna gelindiðinde Barcelona Avrupadaki en geliþmiþ ve yaþanabilir kentler arasýnda sekizinci sýraya yükselmiþtir. Ayrýca Barcelona Olimpiyat Oyunlarý 1986 - 1992 yýllarý arasýnda 326,301 kiþilik ek istihdam yaratarak iþsizlik oranýnýn da büyük bir düþüþ göstermesine yol açmýþtýr. 1996 Atlanta Olimpiyat Oyunlarýnýn 1991 -97 yýllarý arasýnda Georgia eyaleti ekonomisine katkýsý ise 5.1 milyar dolar olmuþ ve Oyunlar sonunda eyalet hükümeti 176 milyon dolarlýk vergi geliri elde etmiþtir. Atlantada oyunlarýn alýnmasýndan itibaren her yýl giderek artan iþ istihdamý Oyunlarýn yapýldýðý yýl olan 1996da 77,000 kiþiye ulaþmýþtýr. 2000 Sydney Olimpiyat Oyunlarýnýn etkilerine iliþkin yaptýklarý araþtýrma sonuçlarýna göre 1994 - 2004 yýllarý arasýnda Avustralyanýn gayri safi milli hasýlatýna 7.3 milyar Avustralya dolarý eklenmiþ ve oyunlar 150,000 kiþilik ek iþ istihdam yaratmýþtýr. Yine bu dönemde Sydneyi 1.3 milyon ek yabancý ve 174,000 yerli turistin ziyaret etmesi ve ülke ekonomisine 3 milyar Avustralya dolarý gelir getirmesi beklenmektedir. Sydney Oyunlarý Avustralyanýn ticari iþlemlerini de artýracak ve 1994-2004 dönemindeki ek ihracattan yaklaþýk 3.5 milyar Avustralya dolarý gelir saðlanacaktýr. Bütün bunlarýn yanýsýra, Avustralya dünya klasýnda spor tesislerine kavuþacak ve her zaman büyük uluslararasý spor yarýþmalarýný en iyi þekilde organize edebilecektir. Olimpiyat oyunlarýnýn televizyon yayýný ve sponsorluk haklarýný tüm dünyada çeþitli yayýn kuruluþlarýna ve þirketlere satan IOC, 2012 Olimpiyat Oyunlarýnýn henüz hangi kentte yapýlacaðý belli olmamasýna raðmen ABDdeki yayýn haklarýný geçtiðimiz hafta NBC televizyon kanalýna 1,181 milyar dolara satmýþtýr ( 2008 Beijing ise 894 milyon dolar idi). Televizyon yayýn haklarýndan gelecek olan gelir 2012 Olimpiyat Oyunlarý organizasyonu yapacak kentin bütçe giderlerinin yaklaþýk % 60ýný karþýlayacaktýr. Bütçenin diðer yarýsý ise bilet satýþlarý, sponsor gelirleri ve hediyelik eþya satýþlarýndan gelen gelirlerle denkleþecektir. Ýstanbul, Olimpiyat Oyunlarýný organize ettiði takdirde, oyunlar alýndýktan organize edinceye kadar olan yedi yýllýk hazýrlýk süresi içerisinde Ýstanbul Olimpiyat projesi çerçevesinde 1 milyar 772 milyon dolarlýk doðrudan yatýrým yapýlacak ve oyunlarýn televizyon yayýn haklarý, bilet satýþý, sponsorluk ve hediyelik eþya satýþý programýndan elde edilecek gelirlerle bütçe karþýlanacaktýr. Bu dönemde yýllýk 180,000 kiþilik istihdam yaratýlmasý, doðrudan ve dolaylý yatýrýmlarla gayri safi milli hÃ?¢sýlatýmýza yaklaþýk 8 milyar dolar ek bir katký saðlanmasý ve ülkemizi 2,5 milyon ek turistin ziyaret etmesi beklenmektedir. Amacý ne olursa olsun SPOR, uluslar arasý örgütlerinin ortaya koyduðu EVRENSEL DEОERLER ile ele alýnmak kaydýyla her kesimin faydalandýðý önemli bir araçtýr. Bunu saðlamak için çeþitli iþbirliði anlaþmalarý yapýlmaktadýr. Dünya Turizm Ajansý (WTA) ile Uluslar arasý Olimpiyat Komitesi ( IOC ) arasýnda 2001 yýlýnda Barcelona da imzalanan iþbirliði protokolü ve Uluslar arasý spor örgütlerinin kendi þampiyonalarýný organize etmek isteyen þehir ve / veya ülkeler için ilan ettiði organizasyon kriterlerini içeren sözleþmeler bu hususta gösterilebilecek güzel birer örnektir.
Kaynak:27-18 Nisan.2006 Eskiþehir.Saðlýklý Kentler Birliði Toplantýsý. |
|||||||||||||||
|